Komentarz do Archiwum Lublin ESK 2016. Analiza rozwoju komunikacji środowiska wspierającego oddolnie kandydowanie Lublina o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016 w kontekście portalu uLublin.eu.

 

Poniższy tekst uzupełnia informacje o komunikacji ESK 2016 związanej z portalem uLublin.eu zamieszczone na stronach:

 

O budowie i zawartości uLublin.eu

Drupalowy CMS (Content Management System) uLublin.eu stworzony w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” na platformie Drupal służył obsługi trzech projektów:

Każda z tych inicjatyw korzystała intensywnie z serwisu w innym okresie kilkunastu miesięcy od marca 2010 roku:

  • Od marca do maja 2010 serwis był wypróbowywany jako narzędzie współpracy Lokalnej Grupy Wsparcia projektu HerO (bez powodzenia, treści nie zostały zarchiwizowane)
  • W tym samym czasie służył jako strona SPOKO jako jedyny publikator społecznego zaangażowania w ESK mający na celu budowanie treści aplikacji (była jeszcze strona Enter 2016 oraz www.lublin2016.eu lub -.pl, ale one miały inne funkcje).
  • Od maja do lipca 2010 serwis ten stał się platformą konsultacji Jakie Podzamcze? w ramach HerO (z powodzeniem).
  • Następnie w roku 2011 stał się portalem Forum Kultury Przestrzeni odrodzonego jesienią 2010 z grupy Green Connection, która pojawiła się jako niezależna inicjatywa środowiska kultury przestrzeni dedykowana ESK (twórczej aktywizacji społecznej sprzyjało objęcie w połowie 2010 roku prezydentury Lublina przez Krzysztofa Żuka, co w połączeniu ze staraniami o tytuł ESK 2016 stwarzało atmosferę „nowego otwarcia”).
  • W 2014 roku kolejna inicjatywa FKP blog Rok Jana Gehla została założona już na nowej platformie WordPress, a następnie Forum w całości przeniosło się na niniejsze strony stworzone w ramach projektu Miasto dla ludzi w 2015 roku również w WordPressie.

W momencie rozkwitu i równoległego działania, te trzy inicjatywy zostały połączone w jeden portal „uLublin.eu. Pomysły na Lublin”. Z jego wyglądem można się zapoznać na stronie Archiwum Lublin ESK 2016. Poniżej zrzuty ekranowe interfejsu obsługi kilku funkcjonalności serwisu z czasów SPOKO (z późniejszym menu i nagłówkiem FKP) oraz trzy przykładowe strony FKP z poziomu admina:

Pierwsze wpisy na stronach uLublin.eu dotyczyły SPOKO i HerO. Choć pojawiły się one prawie jednocześnie (odpowiednio 3 i 5 kwietnia 2010), prawdopodobnie główną przyczyną utworzenia stron uLublin.eu był HerO, oficjalny projekt miejski z europejskiego programu Urbact II, w którym uczestniczyłem jako członek Lokalnej Grupy Wsparcia, przedstawiciel Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”. Był on oparty na partycypacji wymagającej wszechstronnego narzędzia internetowego. Chciałem wykorzystać do jego obsługi strony FKP, ale dotychczasowa platforma FKP nie miała już przed sobą perspektyw rozwoju tak co do wyglądu, jak struktury i funkcjonalności. Drupal natomiast był wtedy nową, obiecującą technologią wdrożoną w Ośrodku, która dawała więcej możliwości jako plastyczne medium społecznościowe. Odpowiadał on na wspólną potrzebę wszystkich trzech projektów, którą było tworzenie i edycja stron w celu gromadzenia wiedzy z możliwością włączenia się zarejestrowanych użytkowników jako autorów i redaktorów.

CMS uLublin.eu znajdował najszersze zastosowanie w FKP, ale potrzeby Forum mogły poczekać. Użycie go w HerO było pilne i miało konkretne cele (dyskusja w gronie LGW i planowane konsultacje „Jakie Podzamcze?”), ale projekt ten zostałby zrealizowany również bez niego. Natomiast dla SPOKO serwis ten miał krytyczne znaczenie jako narzędzie budowania społecznej wiarygodności, bez której SPOKO nie miało sensu. Potrzeba takiego technologicznego wsparcie dla społecznego zaufania wynikała z moich doświadczeń przy organizacji Forum Kultury Przestrzeni.

 

Od Enter 2016 do SPOKO

Wewnętrzna komunikacja w środowisku osób myślących o jakościowym rozwoju Lublina, do którego należał szeroki krąg ludzi kultury, rosła od połowy pierwszej dekady XXI w. (zob. Geneza SPOKO). Odbywały się spotkania, kwitły kontakty osobiste, toczyły się dyskusje na forach i na mailowych listach dyskusyjnych. Rozwijał się organiczny system komunikacji, w którym rodziły się nowe inicjatywy i pomysły. Nie dawał on jednak możliwości maksymalnego wykorzystania potencjału wszystkich osób, potrzebnego do osiągania celów strategicznych związanych z kandydowaniem Lublina o tytuł ESK 2016.

Tę sytuację zaczęły zmieniać oddolne spotkania Enter 2016 w Radiu Lublin organizowane przez liderów środowiska kultury i NGO (znowu zob. Geneza SPOKO). Towarzyszyła im zamknięta lista dyskusyjna Google, na której było koło 200 uczestników. Z Enter 2016 różne osoby wiązały różne nadzieje. Dla Rafała „Kozy” Kozińskigo, o ile mnie pamięć nie myli, miały one na celu „namysł” nad ESK. Na stronie Enter 2016 czytamy zaś, że chodziło w nich o „naszkicowanie realnych potrzeb środowisk twórczych i przedstawienie ich władzom miasta” i że był to „proces konsultacji społecznych oraz monitoring działań władz Lublina w temacie ESK”.

Wszystko sprowadzało się do przekazu bezpośredniego, do dyskusji, które były spisywane i publikowane (na stronie www.Lublin2016.pl i stowarzyszenia Homo Faber) oraz do maili na liście dyskusyjnej. O ile taka formuła sprawdzała się w roli zbiorowego namysłu, to miała już duże ograniczenia jako proces konsultacji społecznych, który wymaga większej metodyczności i transparentności. Komunikacji tej towarzyszyło wiele emocji, natomiast w jej wyniku nie powstawały syntetyczne materiały czy postulaty ani też nie miał kto przedkładać ich władzom jako strona, w imieniu środowiska, czy organizować samego środowiska do wypracowywania konkretnych rozwiązań. Spotkania Enter 2016 były agorą a ich animatorzy pośrednikami wymiany informacji. Integrowały one „bańki” osobistych kontaktów, ale uruchamiane na nich procesy przetwarzania informacji miały krótki zasięg.

Z perspektywy doświadczeń Forum Kultury Przestrzeni i wielu spotkań, w których uczestniczyłem, mogę powiedzieć, że komunikacja w tej formule jest niezbędna do animacji i integracji społecznego zaangażowania, ale jako czynnik zmiany jest procesem długofalowym, więc wymaga czasu i sporego zaangażowania liderów. Na dłuższą metę samo dyskutowanie robi się nużące, więc trzeba ciągle pracować nad jego atrakcyjnością dla uczestników, a jeśli chodzi o ESK tego czasu nie mieliśmy dużo, bo trzeba było wkrótce napisać aplikację. Musiała więc nastąpić intensyfikacja współpracy wewnątrz środowiska oraz między środowiskiem i władzami, poprzedzona intensyfikacją komunikacji.

W przypadku Forum Kultury Przestrzeni ścieżka ta wyglądała następująco. Żeby po spotkaniu zostawały jakieś rezultaty, trzeba było je protokołować i uzgadniać wnioski. Żeby spotkanie przyczyniało się do postępu prac, każde następne spotkanie musiało być krokiem naprzód w stosunku do poprzedniego i to w kierunku nawiązywania współpracy zewnętrznej z decydentami. To zaś wymagało stworzenia mechanizmu reprezentacji oraz wyodrębnienia się najbardziej aktywnej grupy biorącej za coś odpowiedzialność. Mi zależało dodatkowo, aby spotkania FKP były otwarte na nowych uczestników, co wymagało publikowania ich efektów (nie tylko zapisów spotkań) w internecie, aby nowa osoba mogła się we własnym zakresie wdrożyć w aktualne działania grupy. Na tym etapie pojawiał się problem stworzenia zdalnego narzędzia komunikacji na dwóch poziomach: zastrzeżonym dla grupy i otwartym publicznie. To zaś wiązało się z wdrożeniem do używania tych narzędzi osób o mniejszych kompetencjach cyfrowych, wśród których często byli eksperci ze starszego pokolenia.

W przypadku ESK, SPOKO nie realizowało wszystkich tych celów, lecz jedynie uzupełniło Enter 2016 o trzy elementy:

  • reprezentację środowiska wobec władz
  • publikację merytorycznych materiałów (co zresztą miało znaczenie tylko przez krótki czas, ponieważ wkrótce powstałą pierwsza aplikacja)
  • wyodrębnienie się grupy rozmawiającej w celu twórczej pracy, a nie tylko dyskusji.

Ten ostatni punkt jest dość ważny, ponieważ spośród początkowo równych sobie osób dyskutujących zawsze z czasem wyłaniają się też takie, których głos jest ważniejszy, ponieważ zaczynają one działać także poza dyskusjami, biorąc za coś odpowiedzialność. Dla dobra sprawy powinny one wyodrębnić się w oddzielną grupę komunikacyjną, ale pozostają w dwustronnym kontakcie z resztą. Taką też rolę odegrało SPOKO, w którym ważniejszą od stron uLublin.eu była lista dyskusyjna. Z SPOKO zaś w drugim etapie konkursu ESK na tej samej zasadzie wyodrębniła się Aplikarnia, czyli zespół biorący bezpośredni udział w pisaniu drugiej aplikacji.

Powyżej: relacje Enter-SPOKO-Aplikarnia z prezentacji nr 6 „Spoko: nowe otwarcie” na stronie Prezentacje.

Wracając do narracji chronologicznej, pierwotne środowisko osób zaangażowanych w ESK łączyła kultura (jako praca, działalność czy zainteresowania) i – poza urzędnikami – dobrowolność tego zaangażowania. Dlatego było ono bardzo zróżnicowane a jednocześnie zamknięte, bo składało się z osób najbardziej aktywnych, którzy starali się sami dokształcać i nadążać za rozwojem wypadków. W połowie 2009 roku Enter 2016 doszło po prostu do granic swojego rozwoju i panowało przekonanie, że brakuje jakiegoś ośrodka „zarządzania”, który:

  • dokumentowałby spotkania (zbierał wnioski, pomysły itd.)
  • pozwalałby się włączać do środowiska nowym osobom
  • aktywistów zwalniałbym z konieczności uczestniczenia we wszystkim.

Jesienią 2009 roku takim ośrodkiem stało się SPOKO, a serwis ulublin.eu dał mu ramy bardziej merytorycznej współpracy. Umożliwił on sprawne publikowanie przez wielu zarejestrowanych użytkowników na dwóch poziomach jawności: dla wszystkich i dla grona zalogowanych. Dzięki temu zaangażowanie w ESK z poziomu spotkań i ustnej debaty weszło na wyższy poziom metodycznego współtworzenia treści, a jednocześnie prace te wyszły poza grono wtajemniczonych. Osoby zaangażowane mogły się czuć jak zespół roboczy i tak być postrzegane, a każdy zaś mieszkaniec mógł się zapoznać z aktualnym dorobkiem tego zespołu i poprosić o dołączenie do jego grona. Moment ten zaznacza w szerszym kontekście ciagu zmian slajd „1st stage of ECC”: „SPOKO gets a GoogleGroup and a site” z prezentacja nr 7 „Lublin & ECC community building, a short story” na stronie Prezentacje.

10 lat po tych wydarzeniach może się wydawać dziwnym, dlaczego nie skorzystano z innych platform społecznościowych czy służących do pracy zespołowej, tylko stworzono takie wsparcie technologiczne instytucjonalnie od zera. Można wskazać kilka przyczyn:

  • ESK było projektem miejskim wymagającym stabilizacji i wiarygodności. W tym czasie powstawały prywatne serwisy prowadzone przez firmy lub entuzjastów, które mogłyby posłużyć jako takie platformy, ale żaden z nich nie zadeklarował zaangażowania w ESK.
  • Pod koniec pierwszej dekady XXI wieku serwisy społecznościowe, networkingowe i blogowe nie były też tak sprawne i popularne jak dziś i nie kojarzono ich z podobnym zastosowaniem.
  • Nie wiadomo było, która z dostępnych technologii sprawdzi się w dłuższej perspektywie. Rozważano np. oprogramowanie Joomla, ale było ono krytykowane za operowanie zbyt dużą liczbą danych.
  • Rozwój społecznego wsparcia ESK był pionierskim i ryzykowanym przedsięwzięciem, więc sprzyjało mu połączenie z innymi podobnymi działaniami typu FKP czy HerO (z jego partycypacyjnymi zasadami programu URBACT).
  • Urząd Miasta nie czuł się na siłach by stworzyć własny serwis tego typu. Barierą były nie tylko kwestie techniczne czy administracyjne. Obawy budziła sama otwarta, publiczna dyskusja. Urząd bał się krytycznego myślenia mieszkańców i nie był też przygotowany do roli wydawcy treści, które mogłyby być uznane przez kogoś za kontrowersyjne.

Ten ostatni problem bardzo wyraźnie wybrzmiał na spotkaniu Enter 2016 w marcu 2009, którego tematem był m.in. serwis www.lublin2016.pl, o którym Piotra Chorosia powiedział:

„Miasto ma prawo do tego, aby zmienić według własnego uznania kolejność wiadomości, czyli pierwsze co się wyświetla. W rzeczywistości Urząd Miasta ma prawo do zdejmowania informacji, czyli ustawiania off-line. Czyli jeśli umieszczę coś co się nie spodoba w każdej chwili możemy dostać informację, że my tą informację zdejmujemy. My (czyli Homo Faber- red.) wtedy, jak ostatnio w przypadku Tektury, idziemy do Michała Karapudy i jasno przedstawiamy swoje zdanie, że według nas to błąd. W tym portalu nadrzędną jednostką jest Wydział Kultury Urzędu Miasta Lublin. To Miasto zakupiło CMS i płaci za jego rozbudowę.”

Z powyższych powodów, a także dlatego, że jako inicjator SPOKO byłem pracownikiem Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, dyrektor Tomasz Pietrasiewicz zgodził się na wykorzystanie zasobów swojej instytucji do założenia i prowadzenia serwisu na potrzeby społecznego zaangażowania w ESK 2016, którego miałem być adminem i moderatorem. Od strony informatycznej zajął się tym Łukasz Kowalski, a jego pracę kontynuował później Kamil Pręciuk.

Na moją prośbę serwis został dość szeroko rozbudowany, aby umożliwiać różne formy uczestnictwa w tworzeniu treści i jednocześnie organizować myślenie i sortowanie tekstów. Podstawę tworzyły wpisy: Problem / Wyzwanie, Pomysł i Wartość / Potencjał i Projekt. Oprócz tego można było założyć: Temat na forum, Stronę i Wpis do blogu. Administrator mógł grupować treści poprzez opcje Story i Book page. Funkcjonalności te tworzyły kompletny zestaw narzędzi do wspólnej pracy na odległość dla otwartego grona osób z możliwością publikowania jej efektów pod wspólnym ideowym szyldem. W powyższym zestawieniu nie zawarto informacji, do jakiej kategorii należał dany wpis, bo w praktyce zostały one użyte w minimalnym zakresie, Jednak każda znalazła swojego amatora (np. Jacek Warda złożył bloga, a środowisko akademickie rozpoczęło dyskusję).

Struktura serwisu była dość niefunkcjonalna i zbyt złożona a wygląd nieatrakcyjny. Dlatego w tym kształcie na dłuższą metę serwis był  niepotrzebny i niemożliwy do utrzymania jako wsparcie procesu ESK. Jednak spełnił on ważną rolę na pierwszym etapie prac nad aplikacjami ESK jako ogniwo wyższego poziom społecznego zaangażowania, platforma integracji publicznych i niepublicznych kontaktów oraz pilotaż różnych rozwiązań. Najważniejszą rolą tych stron było zebranie i publikacja zasad funkcjonowania SPOKO, opracowań syntetycznych poszczególnych autorów i różnych pomysłów (o czym mogą świadczyć tagi dołączone do jednego z wpisów: Nowy Uniwersytet, humanistyczny inkubator wiedzy, lubelski most Europy, miasto alternatywne, miejsce alternatyw).

Serwis ulublin.eu przydał się, kiedy w 2010 roku odwiedzili nas nasi zewnętrzni eksperci Rose Fenton i Dragan Klaic. Spotkali się oni nie tylko z władzami czy pracownikami sektora kultury, ale także z bardziej skonsolidowanym społecznym gronem aktywistów ESK i ich dorobkiem w formie kilku tematycznych raportów. Wydana w tym samym roku pierwsza aplikacja ESK mogła powołać się na może jeszcze nie masowy, ale realnie istniejący i otwarty społeczny ruch merytorycznie zaangażowany w starania Lublina o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016.

W kolejnym etapie prac nad drugą już aplikacją ESK zaangażowanie społeczne zostało częściowo sformalizowane i objęło też dużo więcej osób. Dlatego przeniosłem kolektywną pracę z ulublin.eu na dawną wersję GoogleSites. Funkcjonalności tej usługi były uboższe, ale znacznie prostsze w obsłudze i bardziej dostępne wielu zarejestrowanym już użytkownikom kont Google i Gmail. Poniższe zrzuty ekranowe pochodzą z wciąż dostępnych stron i ukazują zakres prac w grupie przygotowującej treść do aplikacji (ESK Archiwum), samą aplikację (Aplikarnia) oraz towarzyszącą jej wstępną wersję strategii rozwoju kultury (Kultura 2020).

Organizację towarzyszących tym stronom grup dyskusyjnych opisałem w artykule Sieciowanie społeczne – Lublin – ESK 2016 dostępnym na stronie Publikacje.

Marcin Skrzypek